Lufta e Parë Botërore, nisur në Ballkanin e trazuar të kohës, pikërisht në Sarajevë, nga vrasja e Arkidukës Franz Ferdinand nga plumbat e një serbi, ishte ndër tragjeditë më të mëdha të njerëzimit për nga numri i viktimave në katër vite: plot 16 milion, plus 21 milion të plagosur.
Por në anën tjetër, nga luftë tragjike, buroi dhe kryevepra më unike e letërsisë botërore: “Ushtari i mirë Shvejk”, pa të dytë në lloj.
Pikërisht në këtë libër, mes episodeve të shumta që shpërfaqin anën komike të një tragjedie, me personazh Shvejkun e të tjerë, gjendet dhe një përshkrim brilant i karakterit të mbrapshtë çifut.
Hileqarë në gen, me zgjurasi prej shejtani, themelues të të vetmit art, atë të mashtrimit, për shumëçka dhe në shumë forma, kudo e kurdo, Jarosllav Hasheku, autori i “Shvekjut”, ofron skenën e një akti tregëtie të një çifuti, i cili u shet një lopë dy ushtarëve që kishin dalë në kërkim të ushqimit.
Dhe teksa bota po ballafaqohet aktualisht me mbrapshtinë e tyre, mishëruar në një shtet të quajtur Izrael, ndërtuar e udhëhequr nga njerëz pa asnjë fije morali në karakterin e tyre – mitomanë, spekullantë, mashtrues, pushtues e vrasës – vjen i freskët, siç mbetet gjithnjë ky libër, edhe ky përshkrim:
Shkruesi me gjellëbërësin i ranë poshtë e përpjetë fshatit, duke kërkuar ndonjë derr, por më kot.
Vajtën dhe zgjuan edhe çifutin në mehjane, i cili zuri të shkulte flokët dhe të shprehte keqardhjen se nuk mund t’u jepte gjë zotërinjve ushtarë.
Më në fund, ai i bindi që të blinin nga ai një lopë plakë, një cofëtinë të tmerrshme, së cilës nuk i kishin mbetur asgjë veç kockave dhe lëkurës. Për të u kërkoi një shumë të madhe, zuri të shkulte mjekrën e të betohej, duke u thënë se një lopë si ajo nuk mund ta gjenin në tërë Galicinë, në tërë Austrinë dhe Gjermaninë, në tërë Europën e madje në tërë botën.
Ai u betua, qau, zuri në gojë tërë shenjtorët, u fal duke thënë se ajo lopë ishtë tërë dhjamë dhe kishte ardhur në këtë botë me vullnet dhe për hir të Jehovait.
Ai bëri be për të gjithë gjyshërit e katragjyshët se atë lopë vinin ta shihnin dhe nga larg, se për atë flitej në tërë krahinën, jo si për një lopë, por si për një gojëdhënë, si në përrallë, se ajo bile nuk ishte lopë fare, por një buallicë tërë yndyrë.
Më në fund, ai u ul në gjunjë para tyre dhe, duke përqafuar herë gjynjët e njërit e herë të tjetrit: thërriste: “Më mirë vriteni këtë çifut plak, por mos ikni pa lopën!”
Ulërimat e tij të çjerra e ngatërruan aq shumë shkruesin dhe gjellëbërësin, sa më në fund ata e morën dhe e shpunë në kuzhinë atë cofëtinë, para së cilës çdo egërsirë mishngrënëse do të zinte vrapin për të ikur sa më parë.
Edhe shumë kohë më vonë, atëherë kur i kishte marrë paratë e vënë në xhep, ai qante dhe thoshte se e kishin shkatërruar, shpartalluar, se ai ishte varfëruar gjersa u kishte shitur atyre aq lirë një lopë aq të mrekullueshme.
Pastaj u lut që ta varnin, për arsye se tani në pleqëri kishte bërë një hajvanllëk të atillë, se për këtë që kishte bërë nuk do ta linin rehat as gjyshërit e katragjyshët në varre.
Qëndroi dhe pak ashtu i shtrirë para tyre; po pastaj befas u drodh, dëboi nga vetja tërë keqardhjen, vajti në shtëpi dhe i tha së shoqes: “Ushtarët janë budallenj, kurse Nathani yt shumë i zgjuar!”
