Një sërë humbjesh zgjedhore ose dështimesh të fundit për të formuar qeveri nga partitë e ekstremit të djathtë në Evropë – nga Rumania dhe Polonia, përmes Gjermanisë dhe Austrisë në Francë – tregojnë ndryshime të mundshme në humorin politik të votuesve evropianë.
Edhe pse populizmi i krahut të djathtë dukej se ishte në rritje gjatë dekadës së fundit, veçanërisht pas krizës së migrantëve të vitit 2015 dhe pandemisë COVID-19, rezultatet e zgjedhjeve të fundit, si dhe masat institucionale kundër aktorëve pro-rusë dhe të ekstremit të djathtë, ngrenë pyetjen: a po dëshmojmë fillimin e fundit të valës së krahut të djathtë, apo këto janë humbje të përkohshme që fshehin një realitet më të thellë politik?
Adnan Çerimagiç, një analist i lartë në Iniciativën Evropiane për Stabilitet, i thotë Al Jazeera Balkan se shenja të qarta të rezistencës demokratike ndaj të djathtës ekstreme mund të shihen në shumë vende evropiane.
“Në një numër vendesh evropiane, po shohim shenja të rëndësishme që votuesit, institucionet dhe gjykatat po i njohin rreziqet që aktorët e ekstremit të djathtë dhe pro-rusë mund të paraqesin për demokracinë, sundimin e ligjit dhe stabilitetin evropian”, thotë ai.
Dështimet zgjedhore ose pengesat institucionale me të cilat përballen partitë dhe udhëheqësit e ekstremit të djathtë në Rumani, Poloni, Gjermani, Austri dhe Francë konfirmojnë se demokracitë evropiane kanë mekanizmat për t’u përballur me to, shton ai.
Megjithatë, thekson Çerimagiç, kjo nuk do të thotë automatikisht një rënie të popullaritetit të tyre.
“Në disa raste, ndjenja e persekutimit politik ose përjashtimit mund të mobilizojë më tej mbështetësit e tyre. Kjo është arsyeja pse është e rëndësishme që lufta kundër ekstremizmit të jetë e vendosur, por e bazuar ligjërisht dhe politikisht e qëllimshme.”
Pyetja kryesore, sipas tij, mbetet: a mund të ofrojnë forcat e moderuara demokratike përgjigje bindëse për shqetësimet reale të qytetarëve – në lidhje me migracionin, ekonominë, sigurinë – pa dëmtuar vlerat demokratike.
“Nëse ia dalin mbanë, mbështetja për të djathtën ekstreme do të dobësohet në planin afatgjatë. Nëse jo, ekziston rreziku që forcat ekstreme të shfrytëzojnë çdo mundësi për t’u rikthyer”, përfundon Çerimagiç.
Krahu i djathtë si një kërcënim i vazhdueshëm
Bojan Vraniç, profesor në Fakultetin e Shkencave Politike në Beograd, i thotë Al Jazeera Balkan se ngritja e së djathtës ekstreme nuk është një fenomen ekskluzivisht evropian, por pjesë e një trendi global që është intensifikuar pas pandemisë.
“E djathta ekstreme ka qenë në ofensivë që nga pandemia. Është një trend global që shpesh lidhet me fenomene të tjera socio-politike, siç janë teoritë e konspiracionit, kthimi i sovranitetit, kundërshtimi ndaj migrimit. Sukseset janë sporadike, por zakonisht një shoqëri është e gatshme të gëlltisë një pilulë të ‘hidhur’ të krahut të djathtë nëse ajo hollohet me populizëm”, thotë Vraniç.
Ai citon dy shembuj në skenën politike evropiane: Giorgia Meloni në Itali dhe Geert Wilders në Holandë.
“Në kontekstin politik të Bashkimit Evropian, kundërshtimi ndaj të djathtës ekstreme zakonisht paraqitet në mënyrë narrative si një mbrojtje e vlerave evropiane. Dhe ja ku vjen kthesa: ndërsa vetëm një dekadë më parë zgjedhja e së djathtës ishte një incident i thjeshtë – si Fidesz i Orbanit ose Ligji dhe Drejtësia në Poloni – sot është e nevojshme të shfrytëzohen të gjitha forcat dhe të mobilizohet një pjesëmarrje e lartë në mënyrë që të mbrohet hapësira evropiane e vlerave.”
Vraniç shton se zgjedhjet në Rumani janë shembulli më i fundit, dhe disa vite më parë ky ishte rasti në Poloni me rikthimin në pushtet të Donald Tusk, i cili vetë i përket qendrës së djathtë.
“Suksesi historik i AfD-së e ka vënë të djathtën tradicionale (CDU-CSU) në një pozicion të palakmueshëm të qeverisjes me një shumicë të patundur, aq minimale sa ndodhi skenari i turpshëm i mosvotimit të kancelarit. Nga ana tjetër, Partia Laburiste në Britani u rikthye në pushtet për shkak të dobësimit të brendshëm të Konservatorëve, por edhe duke këmbëngulur në çështjet socio-ekonomike. Dhe kjo fitore e së majtës, së bashku me Spanjën, është një incident i ri i sundimit se qendra e djathtë është zgjedhja e votuesve në të gjithë Evropën”, thekson Vraniç.
Ai arrin në përfundimin se është e mundur që e djathta ekstreme “nuk fiton ende ndeshje, por sigurisht shënon gola”, si në nivel global ashtu edhe në hapësirën politike të BE-së, gjë që e dobëson ndjeshëm mbrojtjen e vlerave liberal-demokratike.
Evropa midis mbrojtjes dhe ripërcaktimit
E gjithë kjo tregon se arena politike evropiane nuk mund të mbështetet më në “automatizmin e imunizimit demokratik”. E djathta ekstreme nuk do të zhduket vetvetiu, dhe as humbjet nuk do ta dekurajojnë automatikisht atë. Përkundrazi, ato mund të krijojnë një rrëfim martirizimi dhe ta forcojnë më tej fuqinë e tyre mobilizuese.
Nëse kërcënimi i ekstremizmit duhet të neutralizohet në planin afatgjatë, forcat evropiane të qendrës – si të majta ashtu edhe të qendrës së djathtë – duhet të ofrojnë përgjigje bindëse për çështjet që e djathta ekstreme përdor si leva të populizmit: migrimi, siguria, pabarazitë ekonomike, identiteti kulturor. Pa këtë, mbetet rreziku që e djathta të vazhdojë të “luajë me emocionet“, ndërsa qendra do të mbetet e bllokuar në racionalitetin burokratik.
Në këtë kuptim, rezistenca institucionale dhe masat gjyqësore, sado të nevojshme, nuk janë të mjaftueshme. Çelësi qëndron te kreativiteti politik, strategjia e komunikimit dhe një kthim te vlerat themelore që formësuan integrimin evropian – solidariteti, pluralizmi dhe sundimi i ligjit.
