Ndërsa skena akademike amerikane përballet me sulmin e saj më intensiv në historinë moderne, Evropa ka një mundësi për të treguar se çfarë do të thotë të mbrosh lirinë e mendimit, kërkimit dhe arsimit.
Këtë maj, universitetet amerikane mbajtën ceremoni diplomimi, ku mijëra studentë morën diplomat e tyre të shumëpritura dhe të fituara me mund në prani të të dashurve të tyre. Por ceremonitë e diplomimit të këtij viti u zhvilluan në hijen e një sulmi historikisht të paprecedentë ndaj jetës akademike nga administrata e re amerikane.
Njoftimet e fundit nga SHBA-të, të cilat përfshijnë mbylljen e mundshme të Departamentit të Arsimit, eliminimin e programit të Diversitetit dhe Përfshirjes (DEI) dhe masat shtypëse kundër aktivistëve pro-palestinezë në kampuse, tregojnë qartë një ndryshim të thellë paradigme nën administratën e Donald Trump.
Vendosmëri politike dhe strategjike
Bartosz M. Rydliski, profesor i shkencave politike në Universitetin Kardinal Stefan Wyszynski në Varshavë, paralajmëron në një artikull të botuar për Social Europe se qeveria e re amerikane jo vetëm që po tregon intolerancë ndaj arsimit të lartë, por po e etiketon hapur atë si armik.
Fjalët e tij nuk janë të izoluara. Zëvendëspresidenti aktual i SHBA-së, J.D. Vance, një nga ideologët e lëvizjes MAGA, deklaroi në vitin 2021 se “universitetet janë armiku“. Retorika është shndërruar qartë në doktrinë politike.
Brenda komunitetit akademik demokrat, vendimi i tre profesorëve të shquar – Jason Stanley, Timothy Snyder dhe Marci Shore – për t’u larguar nga Universiteti Yale në shenjë proteste kundër politikave të Trump shkaktoi një tronditje. Ata zgjodhën Universitetin e Torontos si shtëpinë e tyre të re akademike.
Lëvizja e tyre, siç thekson Rydlinski, nuk duhet të mbetet vetëm një simbol i rezistencës, por duhet të jetë një thirrje për Bashkimin Evropian për të reaguar – jo vetëm politikisht, por edhe strategjikisht.
Një mundësi historike për Evropën
Evropa ka qenë dikur në një situatë të ngjashme, në prag të Luftës së Dytë Botërore, ku ishte SHBA-ja që hapi derën. Intelektualët refugjatë si Ajnshtajni, Adorno dhe Arendt shënuan një shekull të tërë të shkencës amerikane dhe shkencave humane. Sot, Evropa mund, nëse jo duhet, të luajë një rol të ngjashëm.
Por, siç thekson Profesor Rydlinski, që kjo të bëhet një mundësi realiste, nevojitet vullnet politik vendimtar. Bashkimi Evropian aktualisht ndan vetëm 2.2 përqind të PBB-së për kërkim dhe zhvillim – dukshëm më pak se konkurrentë të tillë si Koreja e Jugut (5.2 përqind) ose Shtetet e Bashkuara (3.6 përqind). Pa investime serioze në infrastrukturë, institucione dhe njerëz, është e vështirë të flitet për marrjen e një roli udhëheqës në njohuritë dhe inovacionin global.
Profesor Rydlinski paralajmëron se mbështetja evropiane për profesorët e universiteteve amerikane nuk duhet të jetë një “lojë me shumë zero” në të cilën profesorët e huaj konkurrojnë me ata vendas për burime të kufizuara. Përkundrazi, duhet të jetë një mundësi për të krijuar vende të reja pune, për të zhvilluar programe ndërdisiplinore dhe për të ndërtuar ekipe kërkimore që nuk njohin kufij.
“Qëllimi është i qartë: të zgjerohen mundësitë, jo të konkurrohet për burime të kufizuara siç janë vendet e punës të qëndrueshme dhe grantet kërkimore. Një strategji e mirëfinancuar dhe ambicioze e R&D do t’i transformonte universitetet dhe institucionet kërkimore evropiane në pishtarë inovacioni, duke tërhequr talente nga të dyja anët e Atlantikut”, thotë Rydlinski.
Liria akademike si një shtyllë e identitetit evropian
Rreziqet, argumenton ai, shtrihen përtej financimit; ato prekin thelbin e identitetit të Evropës si mbrojtëse e demokracisë dhe të drejtave të njeriut.
“Duke iu drejtuar studiuesve amerikanë, BE do të dërgonte një mesazh të qartë: Evropa qëndron e vendosur në angazhimin e saj ndaj lirisë akademike dhe integritetit intelektual. Ky qëndrim parimor do të ngrinte fuqinë e butë të Evropës midis elitave akademike amerikane dhe publikut të gjerë, duke e paraqitur atë si një parajsë globale për lirinë intelektuale.”
Kjo nuk ka të bëjë vetëm me politikën e arsimit, por me një çështje themelore të identitetit: a do të jetë Evropa një hapësirë hapjeje, shkëmbimi dhe lirie, apo do t’ia lërë këtë rol dikujt tjetër? Në një kohë kur pjesë të SHBA-së po rrëshqasin drejt populizmit autoritar, BE-ja ka një mundësi për t’u pozicionuar si një antitezë ndaj këtyre trendeve.
Një ton i ngjashëm u regjistrua në komentet e Profesor Noam Chomsky, i cili paralajmëroi në vitin 2020 se “vala nacionaliste që përfshiu botën perëndimore është më e rrezikshmja për autonominë intelektuale dhe mendimin kritik”.
Në të njëjtin vit, gazeta britanike The Guardian citoi disa profesorë universiteti që shprehën shqetësim se Brexit mund të hapte derën për një regres të ngjashëm në Mbretërinë e Bashkuar.
Një urë, jo një mur
Mbështetja e studiuesve amerikanë në mërgim nuk do të ishte vetëm një akt empatie, por një investim në të ardhmen. Universitetet evropiane do të fitonin qasje në ide të freskëta, qasje të reja kërkimore dhe teknologji potencialisht revolucionare.
“Në një epokë ku inteligjenca artificiale, ndryshimi i klimës dhe transformimi shoqëror kërkojnë përgjigje shumëdisiplinore, çdo intelektual në mërgim është potencialisht ar”, thotë Rydlinski.
Për shumë amerikanë me prejardhje evropiane, kthimi në Evropë mund të ketë gjithashtu një rëndësi personale, të bazuar në identitet. Dhe për BE-në, mund të jetë një mundësi për të ndërtuar një rrjet të ri transatlantik bashkëpunimi, rezistent ndaj ndryshimeve në regjimet politike dhe krizave që pasojnë.
Pyetja është nëse Evropa është gati ta shfrytëzojë këtë moment, përfundon Profesor Rydlinski. /tesheshi.com/
